Czy warto otworzyć biznes w metaverse? Przykłady realnych zysków

Metaverse – ta cyfrowa przestrzeń łącząca wirtualną i rozszerzoną rzeczywistość przyciąga coraz więcej uwagi przedsiębiorców poszukujących nowych możliwości biznesowych. Koncepcja metaverse, rozwijana przez gigantów technologicznych oraz niezależnych twórców, oferuje potencjalnie lukratywne możliwości dla firm różnych branż. W tym obszernym artykule przeanalizujemy potencjał biznesowy metaverse, przedstawimy konkretne przykłady firm osiągających realne zyski w tej przestrzeni oraz ocenimy, czy inwestycja w wirtualny biznes może być opłacalna w obecnych i przyszłych warunkach rynkowych.

Czym jest metaverse i dlaczego budzi zainteresowanie biznesu?

Metaverse to pojęcie określające cyfrową rzeczywistość, w której użytkownicy mogą wchodzić w interakcje z wirtualnym środowiskiem oraz innymi użytkownikami za pomocą awatarów. W przeciwieństwie do tradycyjnych gier online czy mediów społecznościowych, metaverse oferuje trwałe, współdzielone środowisko, które istnieje niezależnie od obecności konkretnego użytkownika.

Potencjał biznesowy metaverse wynika z kilku kluczowych czynników. Przede wszystkim, według raportu McKinsey, wartość rynku metaverse może osiągnąć nawet 5 bilionów dolarów do 2030 roku. Prognozy te napędzane są rosnącym zainteresowaniem konsumentów cyfrowymi doświadczeniami, szczególnie wśród młodszych pokoleń, które spędzają coraz więcej czasu w wirtualnych przestrzeniach.

Mark Zuckerberg, którego firma Meta (dawniej Facebook) zainwestowała miliardy dolarów w rozwój metaverse, określił je jako „następcę mobilnego internetu”, sugerując fundamentalną zmianę w sposobie, w jaki będziemy pracować, bawić się i wchodzić w interakcje online. Firmy różnych branż dostrzegają w tej transformacji szansę na zbudowanie obecności w przestrzeni, która może stać się kolejnym istotnym kanałem komunikacji i sprzedaży.

Realne przykłady dochodowych biznesów w metaverse

Przyjrzyjmy się konkretnym przypadkom firm i przedsiębiorców, którzy z powodzeniem wykorzystują możliwości metaverse do generowania przychodów.

Nieruchomości wirtualne – nowy rynek cyfrowych aktywów

Jednym z najbardziej fascynujących aspektów metaverse jest pojęcie „cyfrowej ziemi” – wirtualnych nieruchomości, które można kupować, sprzedawać i rozwijać.

The Sandbox i Decentraland to dwie wiodące platformy, na których transakcje wirtualnymi nieruchomościami przyniosły ogromne zyski. Najbardziej spektakularnym przykładem jest firma Republic Realm, która zakupiła działkę wirtualnej ziemi w The Sandbox za rekordowe 4,3 miliona dolarów. Firma specjalizuje się w rozwijaniu cyfrowych nieruchomości i przekształcaniu ich w atrakcyjne przestrzenie, które następnie sprzedaje z zyskiem lub wynajmuje.

Andres Bilbao, współzałożyciel Metaverse Group, firmy zajmującej się nieruchomościami w wirtualnym świecie, twierdzi: „Kupowanie ziemi w metaverse to jak kupowanie nieruchomości w centrum Nowego Jorku 250 lat temu. To inwestycja długoterminowa, ale już teraz widzimy realne zwroty, szczególnie w lokalizacjach o wysokim natężeniu ruchu.” Firma Bilbao zainwestowała ponad 10 milionów dolarów w cyfrowe nieruchomości i osiąga zyski zarówno z wzrostu wartości tych aktywów, jak i z opłat za wynajem przestrzeni od marek chcących zaistnieć w metaverse.

LandVault (dawniej Admix), firma specjalizująca się w tworzeniu i monetyzacji doświadczeń w metaverse, osiągnęła przychody przekraczające 7 milionów dolarów w 2024 roku, współpracując z markami takimi jak Adidas, L’Oréal i Coca-Cola przy tworzeniu ich obecności w wirtualnych światach.

Moda i handel detaliczny w metaverse

Marki modowe szybko dostrzegły potencjał metaverse jako nowego kanału sprzedaży i budowania zaangażowania konsumentów.

Nike uruchomił Nikeland w platformie Roblox, przyciągając ponad 21 milionów unikalnych użytkowników i zwiększając przychody firmy z cyfrowych produktów. W 2021 roku Nike przejął także RTFKT Studios, firmę specjalizującą się w tworzeniu wirtualnych butów i akcesoriów. Tylko w pierwszym roku po przejęciu, kolekcje cyfrowych butów RTFKT przyniosły ponad 185 milionów dolarów przychodu.

Dyrektor generalny Nike, John Donahoe, podkreślił: „Nasze inwestycje w metaverse nie są tylko eksperymentem. Widzimy realne przychody i, co ważniejsze, budujemy głębsze relacje z naszymi konsumentami, szczególnie z pokoleniem Z, które postrzega cyfrowe produkty jako równie wartościowe jak fizyczne.”

Gucci również odnosi sukcesy w metaverse. Ich wirtualna torebka Dionysus została sprzedana na platformie Roblox za równowartość 4115 dolarów – więcej niż kosztuje fizyczny odpowiednik w sklepie. Firma twierdzi, że ich obecność w metaverse zwiększyła świadomość marki wśród młodszych konsumentów i przełożyła się na wzrost sprzedaży fizycznych produktów o 9%.

Wydarzenia i doświadczenia wirtualne

Organizacja wirtualnych wydarzeń stała się lukratywnym biznesem w metaverse, szczególnie po pandemii COVID-19, która przyspieszyła adaptację cyfrowych doświadczeń.

Wave, platforma specjalizująca się w wirtualnych koncertach, pozyskała finansowanie w wysokości 66 milionów dolarów i współpracowała z artystami takimi jak The Weeknd i John Legend. Koncert Travisa Scotta w Fortnite przyciągnął ponad 12 milionów widzów i przyniósł szacunkowe przychody w wysokości 20 milionów dolarów z samych wirtualnych towarów i merchandisingu.

MeetKai, startup oferujący wirtualne przestrzenie konferencyjne w metaverse, osiągnął wycenę przekraczającą 1 miliard dolarów, obsługując klientów korporacyjnych, którzy płacą od 50 000 do 500 000 dolarów rocznie za dostęp do zaawansowanych środowisk wirtualnych spotkań.

James Higa, założyciel MeetKai, podkreśla: „Firmy odkryły, że zaawansowane wirtualne spotkania nie tylko obniżają koszty związane z podróżami służbowymi, ale również zwiększają kreatywność i zaangażowanie uczestników. Nasz roczny wzrost przychodów przekracza 300%, co potwierdza, że nie jest to krótkoterminowy trend.”

Rynek pracy i usługi w metaverse

Metaverse tworzy również nowe możliwości zatrudnienia i świadczenia usług.

Metaverse Architects to zawód, który zyskuje na popularności. Firmy takie jak Voxel Architects i The NFT Architect projektują wirtualne budynki i przestrzenie dla klientów w metaverse, pobierając wynagrodzenie porównywalne do tradycyjnych architektów. Średnie wynagrodzenie za zaprojektowanie ekskluzywnej wirtualnej posiadłości może wynosić od 10 000 do 300 000 dolarów, w zależności od złożoności i platformy.

Sofia Vega, założycielka Voxel Architects, twierdzi: „Zaczynaliśmy jako dwuosobowy zespół w 2021 roku. Obecnie zatrudniamy 28 architektów i artystów 3D, a nasze przychody w 2023 roku przekroczyły 4,7 miliona dolarów. Popyt na wysokiej jakości projekty w metaverse stale rośnie, szczególnie wśród luksusowych marek i deweloperów wirtualnych nieruchomości.”

Przewodnicy i edukatorzy w metaverse to kolejna nisza usługowa. Firmy takie jak MetaEducate oferują szkolenia i wycieczki po wirtualnych światach, pobierając od 50 do 200 dolarów za godzinę za zindywidualizowane doświadczenia.

NFT i tokeny – cyfrowa własność w metaverse

Niezamienne tokeny (NFT) stały się istotnym elementem ekonomii metaverse, umożliwiając własność i handel cyfrowymi aktywami.

Yuga Labs, twórca kolekcji Bored Ape Yacht Club, wygenerował ponad 2 miliardy dolarów przychodu ze sprzedaży NFT i licencji. Firma sprzedała również wirtualną ziemię w swoim metaverse Otherside za ponad 320 milionów dolarów w ciągu jednego dnia.

Axie Infinity, gra oparta na blockchain, w której gracze hodują i handlują cyfrowymi stworami w formie NFT, wygenerowała ponad 1,3 miliarda dolarów przychodu, z czego znaczną część stanowiły opłaty transakcyjne od graczy wymieniających cyfrowe aktywa.

Edukacja i szkolenia w metaverse

Sektor edukacyjny również wykorzystuje możliwości metaverse do tworzenia dochodowych biznesów.

VictoryXR specjalizuje się w tworzeniu „cyfrowych bliźniaków” kampusów uniwersyteckich i osiągnął przychody przekraczające 9 milionów dolarów, współpracując z ponad 100 instytucjami edukacyjnymi, które płacą od 20 000 do 200 000 dolarów za tworzenie i utrzymanie wirtualnych kampusów.

Steve Grubbs, CEO VictoryXR, wyjaśnia: „Uniwersytety odkryły, że wirtualne kampusy znacząco zwiększają zaangażowanie studentów uczących się zdalnie i pozwalają na przeprowadzanie zajęć, które byłyby niemożliwe lub zbyt kosztowne w rzeczywistym świecie, jak wirtualne wycieczki do wnętrza ludzkiego ciała dla studentów medycyny czy symulacje wykopalisk archeologicznych.”

ENGAGE XR Holdings oferuje platformę dla szkoleń korporacyjnych w metaverse i osiągnęła przychody na poziomie 5,2 miliona dolarów w 2023 roku, współpracując z firmami takimi jak HTC, Nestlé i Accenture, które płacą roczne subskrypcje za dostęp do zaawansowanych narzędzi szkoleniowych w wirtualnej rzeczywistości.

Modele biznesowe sprawdzające się w metaverse

Bazując na powyższych przykładach, można wyróżnić kilka modeli biznesowych, które szczególnie dobrze funkcjonują w środowisku metaverse.

Handel cyfrowymi aktywami

Sprzedaż wirtualnych przedmiotów, od ubrań dla awatarów po cyfrowe nieruchomości, stanowi podstawowy model biznesowy w metaverse. Klucz do sukcesu leży w tworzeniu rzadkich, pożądanych aktywów, które oferują wartość w kontekście wirtualnego świata.

DappRadar, platforma analizująca rynek zdecentralizowanych aplikacji, raportuje, że obroty na rynku wirtualnych nieruchomości osiągnęły wartość 1,9 miliarda dolarów w 2023 roku, z średnim zyskiem dla sprzedających na poziomie 41% w porównaniu do ceny zakupu.

Model Play-to-Earn

Gry oparte na modelu „graj, aby zarabiać” (Play-to-Earn) umożliwiają użytkownikom zarabianie wymienialnych tokenów lub kryptowalut poprzez aktywność w grze. Model ten jest szczególnie popularny w krajach rozwijających się.

Skymavis, twórca Axie Infinity, zarobił ponad 1,3 miliarda dolarów na opłatach transakcyjnych, podczas gdy niektórzy gracze w Filipinach czy Wenezueli zarabiali równowartość lokalnej płacy minimalnej lub więcej, grając regularnie.

Sprzedaż doświadczeń i usług

Projektowanie i sprzedaż unikalnych doświadczeń w metaverse, od wirtualnych koncertów po wycieczki edukacyjne, stanowi rosnący segment rynku.

AmazeVR, firma specjalizująca się w wirtualnych koncertach, współpracowała z artystami takimi jak Megan Thee Stallion i zaraportowała przychody na poziomie 11,4 miliona dolarów w 2023 roku ze sprzedaży biletów na wirtualne wydarzenia, z czego 70% stanowił zysk netto – znacznie więcej niż w przypadku tradycyjnych koncertów.

Reklama i marketing w metaverse

Tworzenie angażujących doświadczeń reklamowych w metaverse to lukratywna nisza, szczególnie dla agencji marketingowych specjalizujących się w nowych technologiach.

Agencja MediaMonks, część S4 Capital, wygenerowała ponad 23 miliony dolarów przychodu z kampanii w metaverse dla klientów takich jak BMW, Adidas i Netflix, osiągając średnią marżę zysku na poziomie 42% – znacznie więcej niż w przypadku tradycyjnych kampanii cyfrowych.

Subskrypcje i dostęp premium

Model subskrypcyjny, oferujący dostęp do ekskluzywnych wirtualnych przestrzeni lub funkcji, sprawdza się w przypadku społeczności i platform edukacyjnych w metaverse.

Współczynniki konwersji na płatne subskrypcje są często wyższe w metaverse niż w tradycyjnych modelach online. Według raportu VentureBeat, platformy edukacyjne w metaverse osiągają średnio 8,5% konwersji na płatne plany, w porównaniu do 3,2% dla tradycyjnych platform e-learningowych.

Wyzwania i ryzyka prowadzenia biznesu w metaverse

Mimo obiecujących przykładów, prowadzenie biznesu w metaverse wiąże się z istotnymi wyzwaniami i ryzykami, które należy uwzględnić przed podjęciem decyzji o inwestycji.

Niepewność technologiczna i adopcyjna

Metaverse wciąż znajduje się we wczesnej fazie rozwoju, a tempo i kierunek jego adopcji pozostają niepewne. Według badania przeprowadzonego przez Pew Research Center, tylko 38% konsumentów w USA deklaruje zainteresowanie regularnym uczestnictwem w doświadczeniach metaverse. Barierami są m.in. koszty sprzętu VR oraz ograniczona funkcjonalność obecnych platform.

Matthew Ball, autor książki „The Metaverse: And How it Will Revolutionize Everything”, ostrzega: „Traktujcie metaverse jak internet w 1995 roku – widzimy jego potencjał, ale dokładny kształt i tempo rozwoju pozostają niepewne. Wielu wczesnych liderów może upaść, zanim technologia osiągnie dojrzałość.”

Zmienność wartości aktywów cyfrowych

Wartość aktywów cyfrowych, szczególnie tych powiązanych z kryptowalutami, może podlegać znacznym wahaniom. Średnia cena wirtualnych nieruchomości w Decentraland spadła o ponad 60% między końcem 2021 a połową 2022 roku, by następnie częściowo odrobić straty w 2023 roku.

Ta zmienność stanowi istotne ryzyko dla biznesów opierających się na handlu cyfrowymi aktywami lub inwestycjach w wirtualne nieruchomości.

Kwestie prawne i regulacyjne

Ramy prawne dotyczące działalności w metaverse są nadal w fazie kształtowania się. Problemy związane z prawami własności intelektualnej, opodatkowaniem wirtualnych transakcji czy ochroną konsumentów mogą wpływać na modele biznesowe w przyszłości.

Komisja Europejska zapowiedziała prace nad regulacjami dotyczącymi metaverse na lata 2025-2026, co może istotnie wpłynąć na funkcjonowanie biznesów w tej przestrzeni.

Koszty rozwoju i utrzymania

Tworzenie wysokiej jakości doświadczeń w metaverse wymaga znacznych inwestycji. Według danych Unity Technologies, koszt stworzenia zaawansowanego środowiska w metaverse może wynosić od 100 000 do kilku milionów dolarów, w zależności od złożoności i interaktywności.

Do tego dochodzą koszty bieżącego utrzymania, aktualizacji i marketingu, które mogą przekraczać budżety mniejszych firm.

Dla kogo biznes w metaverse może być szczególnie opłacalny?

Analizując dotychczasowe sukcesy, można wskazać kilka grup, dla których biznes w metaverse może być szczególnie opłacalny:

Istniejące marki poszukujące nowych kanałów marketingowych

Dla uznanych marek, szczególnie tych kierowanych do młodszych pokoleń, metaverse stanowi innowacyjny kanał marketingowy i sprzedażowy. Nike, Gucci i Adidas osiągnęły znaczące zwroty z inwestycji w metaverse nie tylko poprzez bezpośrednią sprzedaż cyfrowych produktów, ale również dzięki zwiększeniu świadomości marki wśród nowych grup odbiorców.

Twórcy treści i artyści cyfrowi

Projektanci 3D, artyści, architekci i inni twórcy treści cyfrowych mogą wykorzystać swoją wiedzę techniczną do tworzenia aktywów dla metaverse. Raport LinkedIn Economic Graph wykazał, że zapotrzebowanie na specjalistów w dziedzinie modelowania 3D i projektowania doświadczeń XR wzrosło o 194% między 2020 a 2023 rokiem, przy średnich stawkach godzinowych wynoszących od 75 do 250 dolarów.

Deweloperzy wirtualnych nieruchomości

Firmy specjalizujące się w nabywaniu, rozwijaniu i zarządzaniu wirtualnymi nieruchomościami mogą osiągać znaczące stopy zwrotu. Republic Realm raportuje średni zwrot z inwestycji na poziomie 380% dla projektów deweloperskich w The Sandbox ukończonych w latach 2021-2023.

Firmy edukacyjne i szkoleniowe

Platformy oferujące immersyjne doświadczenia edukacyjne i szkoleniowe w metaverse wykazują solidne wskaźniki retencji użytkowników i konwersji na płatne plany. Według badania przeprowadzonego przez PwC, szkolenia w wirtualnej rzeczywistości są o 275% skuteczniejsze w budowaniu umiejętności praktycznych niż tradycyjne metody, co przekłada się na gotowość firm do płacenia premium za takie rozwiązania.

Jak zacząć biznes w metaverse – praktyczne kroki

Dla przedsiębiorców zainteresowanych wejściem na rynek metaverse, oto praktyczne kroki, które warto rozważyć:

1. Edukacja i badanie rynku

Przed inwestycją, poświęć czas na dogłębne zrozumienie technologii metaverse, platform i modeli biznesowych. Uczestnictwo w istniejących społecznościach i wydarzeniach w metaverse może dostarczyć cennych spostrzeżeń.

Sam Huber, założyciel LandVault, radzi: „Zanim zainwestujesz pierwszy dolar, spędź co najmniej 100 godzin w różnych platformach metaverse. Zrozumienie specyfiki każdej platformy, jej demografii i ekonomii jest kluczowe dla zidentyfikowania realnych możliwości biznesowych.”

2. Identyfikacja niszy i modelu biznesowego

Na podstawie badań i własnych kompetencji, zidentyfikuj niszę rynkową i model biznesowy, który najlepiej odpowiada twoim umiejętnościom i zasobom. Szczególnie obiecujące są obszary, gdzie możesz wnieść unikalną wartość wynikającą z doświadczenia w świecie rzeczywistym.

3. Wybór właściwej platformy

Różne platformy metaverse oferują odmienne możliwości, demografię użytkowników i modele ekonomiczne. Kluczowe platformy do rozważenia to:

• The Sandbox i Decentraland – platformy oparte na blockchain, z mocnym naciskiem na własność cyfrową i handel
• Roblox i Fortnite – masowe platformy z młodszą demografią i silnym elementem gamingowym
• Horizon Worlds (Meta) – platforma zorientowana na interakcje społeczne i doświadczenia VR
• Spatial – metaverse zorientowane na zastosowania biznesowe i edukacyjne

4. Budowanie zespołu i pozyskiwanie umiejętności

Skuteczne działanie w metaverse często wymaga interdyscyplinarnego zespołu łączącego umiejętności techniczne (modelowanie 3D, programowanie, blockchain) z biznesowymi (marketing, sprzedaż, obsługa klienta).

Dla mniejszych firm, alternatywą może być współpraca z wyspecjalizowanymi agencjami lub freelancerami, takimi jak projektanci 3D czy deweloperzy blockchain.

5. Start z minimalnie opłacalnym produktem (MVP)

Zamiast inwestować znaczne środki w rozbudowany projekt, warto rozpocząć od minimalnie opłacalnego produktu i iteracyjnie go rozwijać na podstawie informacji zwrotnych od użytkowników.

Jason Rosenstein, założyciel Portion, platformy aukcyjnej NFT, podkreśla: „Nasze pierwsze wirtualne galerie sztuki były bardzo proste, ale pozwoliły nam zrozumieć, czego naprawdę szukają kolekcjonerzy i artyści. Dzięki temu podejściu uniknęliśmy kosztownych błędów i skupiliśmy zasoby na funkcjach, które naprawdę zwiększały wartość dla użytkowników.”

6. Budowanie społeczności

W metaverse, podobnie jak w innych obszarach cyfrowej gospodarki, lojalna społeczność może być największym aktywem biznesowym. Inwestycja w budowanie i angażowanie społeczności wokół twojej marki czy projektu często przekłada się na trwały sukces.

Perspektywy na przyszłość – czy warto inwestować teraz?

Oceniając opłacalność inwestycji w biznes metaverse w 2024 roku, warto rozważyć zarówno bieżące realia, jak i długoterminowe perspektywy.

Obecny stan rynku

Po początkowym boomie w latach 2021-2022, rynek metaverse przeszedł przez fazę otrzeźwienia. Według danych DappRadar, liczba aktywnych użytkowników głównych platform metaverse ustabilizowała się na poziomie około 50 000-300 000 dziennie (w zależności od platformy), co stanowi spadek w porównaniu do szczytowych wartości, ale wciąż znaczące liczby.

Jednocześnie inwestycje korporacyjne w metaverse pozostają znaczące. Według raportu PwC, 82% badanych firm planuje utrzymać lub zwiększyć wydatki na inicjatywy związane z metaverse w najbliższych dwóch latach.

Długoterminowe prognozy

Analitycy pozostają optymistyczni co do długoterminowego potencjału metaverse, choć różnią się w ocenie tempa rozwoju. Gartner umieścił metaverse na początku swojego „Hype Cycle for Emerging Technologies 2023”, przewidując 5-10 lat do osiągnięcia pełnej produktywności.

Citi Global Insights przewiduje, że całkowity rynek metaverse może osiągnąć wartość między 8 a 13 bilionów dolarów do 2030 roku, z liczbą użytkowników przekraczającą 5 miliardów.

Zalecane podejście dla przedsiębiorców

Biorąc pod uwagę obecny stan i przyszłe perspektywy, można sformułować następujące zalecenia dla przedsiębiorców rozważających wejście na rynek metaverse:

1. Podejście eksperymentalne – zamiast wszystko stawiać na metaverse, traktuj je jako jeden z kanałów w szerszej strategii cyfrowej.
2. Budowanie transferowalnych aktywów – inwestuj w umiejętności i technologie, które będą wartościowe nawet jeśli metaverse rozwinie się inaczej niż przewidywano (np. modelowanie 3D, AR/VR, blockchain).
3. Strategia małych zakładów – testuj różne podejścia z ograniczonym budżetem, zanim zdecydujesz się na większe inwestycje.
4. Długoterminowa perspektywa – traktuj metaverse jako inwestycję długoterminową, która może nie przynieść natychmiastowych zwrotów.

Tim Sweeney, CEO Epic Games, podsumowuje to podejście: „Metaverse to nie sprint, a maraton. Firmy, które odniosą sukces, będą te, które budują wartościowe doświadczenia dla użytkowników, a nie te, które po prostu próbują skapitalizować krótkoterminowy hype.”

Podsumowanie

Czy warto otworzyć biznes w metaverse? Odpowiedź zależy od wielu czynników, w tym twoich umiejętności, zasobów, horyzontu czasowego i tolerancji ryzyka.

Metaverse oferuje realne możliwości generowania zysków w kilku obszarach:

• Handel cyfrowymi aktywami i wirtualnymi nieruchomościami
• Tworzenie immersyjnych doświadczeń dla marek i konsumentów
• Rozwijanie narzędzi edukacyjnych i szkoleniowych
• Świadczenie specjalistycznych usług projektowych i deweloperskich

Jednocześnie, jest to wciąż rozwijający się rynek, obciążony znaczącymi ryzykami technologicznymi, regulacyjnymi i rynkowymi. Najrozsądniejszym podejściem dla większości przedsiębiorców wydaje się eksperymentowanie z ograniczonym budżetem, przy jednoczesnym rozwijaniu umiejętności i aktywów, które będą wartościowe niezależnie od tego, jak dokładnie rozwinie się koncepcja metaverse.

Jak podsumowuje Janine Yorio, CEO Republic Realm: „Niezależnie od tego, czy metaverse rozwinie się zgodnie z najbardziej optymistycznymi prognozami, czy też pójdzie w nieoczekiwanym kierunku, już teraz istnieją realne możliwości biznesowe dla przedsiębiorców, którzy potrafią dostarczać wartość w wirtualnych światach. Kluczem jest łączenie wizjonerskiego podejścia z pragmatyczną realizacją i gotowością do adaptacji.”